Economie

Beleidsverantwoording per activiteit

1. Attractieve stad
Begrotingsactiviteit: Promotie, toerisme en marketing

Den Haag moet een attractieve stad zijn voor bewoners, talent, bezoekers en bedrijven met goede voorzieningen. Bestedingen van bezoekers leiden tot meer omzet- en groeimogelijkheden voor bedrijven en brengen werkgelegenheid in de stad. Den Haag positioneert zich wereldwijd als internationale stad van vrede en recht en als stad aan zee. Deze positionering van Den Haag is een belangrijke factor bij het aantrekken van bezoekers, bedrijvigheid en talent.

Toerisme
In 2021 is de Strategie Toerisme 2020-2025 (RIS 302975) uitgevoerd. De coronamaatregelen hadden hier grote invloed. The Hague Marketing Bureau (THMB) heeft in de toeristische marketing en informatievoorziening veel nadruk gelegd op het stimuleren van hotelboekingen, het spreiden van bezoekers over het jaar en over de stad. Daarnaast zijn journalisten en influencers rondgeleid en touroperators benaderd. De marketingcampagne ‘Zee van Ruimte’ vond plaats in juni en na de zomervakantie. Tijdens de zomervakantie is een campagnestop ingelast om drukte te voorkomen als gevolg corona (thuisblijvers) en schoolvakanties. In het derde kwartaal stonden de thema’s koninklijk en cultuur centraal. Tijdens de winterperiode is het jaarlijkse Have A Royal Winterprogramma onder de aandacht gebracht. De belangrijkste resultaten zijn: € 103 mln. aan internationale mediawaarde, € 91 mln. aan nationale mediawaarde en circa € 1,4 mln. bezoekers op Denhaag.com.

Conform de strategie Toerisme en de Economische Visie is in 2021 meer samenwerking gezocht met buurgemeenten. 4 gemeenten uit de Haagse regio zijn betaald partner geworden van The Hague Marketing Bureau. Het toeristisch aanbod uit de regio wordt daarmee onder de aandacht gebracht bij bezoekers van de stad. Met elkaar willen we zo meer bezoekers kunnen aantrekken die langer blijven in de regio.

In 2021 is ook gewerkt aan programmering en het vergroten van het toeristisch aanbod. In het Museumkwartier is een augmented reality tour gerealiseerd en een centraal element met informatie over het Museumkwartier. De culturele instellingen hebben zich verenigd in de stichting Museumkwartier, waarmee het Museumkwartier een nieuwe fase in gaat van samenwerking en programmering. Verder is de koninklijke wandelroute vernieuwd met een gratis audio- en videotour waarmee bezoekers elk moment achter de deuren van bijzondere koninklijke bezienswaardigheden kunnen kijken.

In september was er weer een Koninklijk programma. Het programma is uitgebreid met een buitenbioscoop en een koninklijke rondvaart op de Hofvijver. Oktober stond in het teken van de Spinozamaand met lezingen en Spinoza rondvaarten. In het najaar is samen met ondernemers geïnvesteerd in sfeerverlichting als structurele versterking van het jaarlijkse Have A Royal Winterprogramma. Verder waren er meerdere gastvrijheidsacties om bezoekers op een prettige en veilige manier te ontvangen tijdens de coronacrisis.

Citybranding
2021 was voor Bureau Citybranding een ander jaar dan gehoopt. Het bureau heeft ondersteuning geboden bij coronacommunicatie (onder andere met de ontwikkeling van campagnes doewatmoet.nl, denhaagtegencorona.nl en met de studentenactiviteit Create to Connect-prijsvraag).

De ‘Haagse Positioneringsstrategie en aanpak 2021-2025’ (RIS 308268) is aangenomen door de gemeenteraad. Naast het oppakken van aantal gemeentelijke acties zoals de campagne 550.000e inwoner, heeft Citybranding geadviseerd bij trajecten zoals het bid voor Europese toegankelijkheidsaward en campagnes tegen discriminatie en eenzaamheid.

Anticiperend op de nieuwe aanpak is in 2021 verder gewerkt aan een toolkit Citybranding met hulpmiddelen voor Haagse marketing- en communicatieprofessionals. Ook is gewerkt aan doorontwikkeling van de internationale portal: een overkoepelende website voor branding richting diverse doelgroepen zoals bedrijven, congressen en expats. Dit past bij de internationale media-strategie. Met een bijdrage van € 0,1 mln. vanuit het programma Citybranding is het werk van de Ambassade van Den Haag (CityHosts) mogelijk gemaakt.

Vanuit de talentenaanpak is met de onderwijsinstellingen van hbo en wo gewerkt aan de positionering van Den Haag als aantrekkelijke studentenstad. Met passende content op BeHague, het online platform voor het uitdragen van de Haagse positionering, wil de gemeente studenten en young professionals naar de stad te trekken en behouden. Er zijn daarom videoseries met bijzondere Haagse studenten en starters gemaakt.

Horeca
Begin 2021 waren er 12.730 banen in de horeca, een afname van 560 banen ten opzicht van begin 2020. Het aantal cafés en restaurants nam respectievelijk met circa 60 en 20 af, terwijl het aantal cateraars met 70 toenam. De krimp in banen deed zich vooral voor bij restaurants (-350 banen) en cafés (-200 banen). Na de heropening van de horeca in het voorjaar van 2021 nam de vraag naar personeel hard toe. Het was lastig voor horecaondernemers om voldoende personeel te vinden. Veel mensen die voorheen in de horeca werkten, hebben een baan in een andere sector gevonden. Welk effect dit heeft op de ontwikkeling van het aantal banen in 2021 is nog niet bekend.

Na een jaar uitstel vanwege de coronacrisis is het Uitwerkingsplan Horeca Den Haag 2021-2023 vastgesteld (RIS 308628). Samen met de horecasector heeft het college verschillende herstelacties opgesteld om de horeca te ondersteunen. Een overzicht hiervan is in de commissiebrief (RIS 308634) op 10 mei naar de Raad gestuurd.

De terrassen mochten deze zomer weer met 25% uitgebreid worden en parkeerplaatsen mochten als terras worden ingericht. Deze uitbreidingen zijn verlengd tot 1 mei 2022 (RIS 310076). Op 6 oktober heeft er met de commissie Bestuur een werkbespreking plaatsgevonden over het Haagse nachtleven. In deze werkbespreking is afgesproken om een nachtvisie op te stellen, samen met de sector.

Om meer grip te krijgen op de groei van het aantal fastfoodzaken zal het college het huidige model van horecacategorieën actualiseren. Er komt een aparte horecacategorie voor fastfood. Hiervoor heeft het college juridisch advies laten opstellen dat op 8 december naar de Raad is verstuurd (RIS 310893).

Detailhandel
De coronacrisis had ook in 2021 grote gevolgen voor de retail. Met name de volledige lockdowns zorgden er voor dat de retail zich online goed moet vertegenwoordigen. Naast hulp van het Haags Retailpunt (waarbij ondernemers geholpen zijn met persoonlijke coachingsgesprekken) is er voor de Haagse retail een subsidie opgezet met digitaliseringsvouchers. Hiervoor is de samenwerking met de provincie en enkele buurgemeenten gestart. Om de winkelgebieden aantrekkelijk te houden is een eindejaarssubsidie opgezet, die door 33 winkelgebieden is aangevraagd. De grootschalige publiekscampagne “Den Haag pakt je in” laat zien hoe de gemeente de bezoekerseconomie in coronatijd een stimulans heeft gegeven.

Naast alle coronagerelateerde acties, zijn de eerste verbeteringen te zien in Winkelcentrum Loosduinen. Zo is er een groot schaakbord dat voor meer beleving moet zorgen op het Loosduinse Hoofdplein. Er zijn dit jaar 14 BIZ trajecten positief afgerond, 4 BIZ trajecten hebben de draagvlakmeting uitgesteld naar 2022. De strippenkaart (een financiële bijdrage vanuit het Haags Retailpunt) is door 13 winkelgebieden ingezet.

Binnenstad  
In 2021 is binnen de publiek-private samenwerking gewerkt aan de verdere ontwikkeling van de Haagse binnenstad. De nadruk lag dit jaar op het maken van het Binnenstadsplan 2030 met een visie voor de lange termijn. Er zijn verschillende bijeenkomsten met de gebruikers van de binnenstad geweest en de stad is online geraadpleegd op voor de binnenstad belangrijke thema’s. Verder is het binnenstadsmanagement organisatorisch en financieel onder de loep genomen. De verwachting is dat het Binnenstadsplan 2030 in concept begin 2022 gereed is.

Vanwege corona overlegden de verenigingen en de gemeente regelmatig over operationele zaken. Verder was er 2 keer een vastgoedtafel voor vastgoedeigenaren in het kernwinkelgebied. Ruim 80% van de eigenaren was hierbij vertegenwoordigd.

Vanuit strategisch locatiebeleid is in samenwerking met de vastgoedeigenaren gewerkt aan transformatieplannen van 3 strategische locaties: Priba aan de Grote Marktstraat/Vlamingstraat, STAAL aan de Lange Houtstraat en Hudson Bay aan de Grote Marktstraat.   

Kust
Samen met de Provincie Zuid-Holland ondersteunde de gemeente in 2021, onder de vlag van ‘Campus@Sea’, de ontwikkeling van het havengebied van Scheveningen tot een ideale plek voor leren, werken en innoveren aan vraagstukken rond het meervoudig gebruik van de (Noord)zee.

Het campusteam werkte nauw samen met het Haagse programma ImpactCity om het prestatievermogen van maritieme startende en groeiende bedrijven met een maatschappelijk oogmerk te verbeteren. Verder werd in 2021 samengewerkt om de propositie van Den Haag als uitvalsbasis voor het onderhoud van windparken te versterken.

Onderdeel van het leer- en werkmilieu is ook de proeftuin op de Noordzee. In 2021 hebben op de proeftuin tests plaats gevonden op het gebied van onder meer drones en drenkelingen, het oogsten van zeewier, de constructie van drijvende zonnepanelen, golfenergie, waterstofaandrijving van de coach boot voor de zeilsport en biohutten als toevluchtsoord voor jong zeeleven onder steigers in de haven.

Den Haag als stad van bestuur en van vrede en (zee)recht, heeft een natuurlijke rol in het faciliteren van dialoog en de centrale ruimte van Campus@Sea in het hart van de haven, leent zich daar uitstekend voor. Tijdens het bezoek van Noorse journalisten in het kader van het Staatsbezoek aan Noorwegen heeft Den Haag zich als innovatiestad voor het meervoudig gebruik van de Noordzee goed op de kaart kunnen zetten. 

Congressen
Den Haag wil meer internationale congressen naar de stad trekken, omdat congresdeelnemers veel besteden en het imago van Den Haag als congresstad erdoor verbetert. De marketing en acquisitie van congressen doet The Hague Convention Bureau. Er wordt gericht geworven zodat congressen qua aard en inhoud passen bij de economie en het profiel van Den Haag. In 2021 was € 1,2 mln. gemoeid met deze opdracht.

Via The Hague Convention Bureau is een hybride alliantie opgezet waarmee Den Haag een belangrijke positie heeft als het gaat om hybride congressen in het wereldwijde speelveld van zakelijke bijeenkomsten. Aan de alliantie nemen inmiddels 24 congressteden wereldwijd deel. Door coronagerelateerde omstandigheden zijn helaas 11 geboekte congressen geannuleerd. Voor 9 congressen die niet door konden gaan, zijn nieuwe data in 2022 geprikt. Er zijn verschillende congressen binnengehaald zoals NWEA Windday en GIIN.

Evenementen
Begin 2021 is in overleg met de evenementensector SHE de beleidslijn evenementen 2021 vastgesteld, inclusief een aangepast handelingsperspectief ten tijde van corona (RIS 307979). De gemeente heeft € 0,6 mln. toegekend aan 6 grootschalige publieksevenementen (RIS 308683) en 18 kleinschalige publieksevenementen in 2021. Met het handelingsperspectief zijn organisatoren van geannuleerde of aangepaste evenementen via een maatwerkoplossing tegemoet gekomen.

Met hulp van de gemeente hebben aangepaste evenementen gezorgd voor een aantrekkelijke stad. Denk aan de online editie van het Bevrijdingsfestival Den Haag waarmee Den Haag - in combinatie met de landelijke start van bevrijdingsdag - op de kaart is gezet als internationale stad van vrede en recht. Denk ook aan fysieke edities zoals het Embassy Festival, Rewire, Sniester, Cool Event en de intocht van Sinterklaas. En aan fysieke activiteiten zoals de verlichting van de Royal Christmas Fair. Ook vonden 8 aangepaste kleine evenementen plaats.

Als gevolg van corona zijn de Invictus Games verplaatst naar 2022, de Volvo Ocean Race en het WK zeilen zijn verplaatst naar 2023. In 2021 is meer tijd genomen voor het uitwerken van locatieprofielen en gesprekken met omwonenden. Daardoor is het vaststellen van het locatiebeleid vertraagd tot begin 2022. Het nieuwe jaar dient dan tevens als pilotjaar.

2. Veerkrachtige economische structuur
Begrotingsactiviteit: Economische ontwikkeling en structuurversterking

De economische structuur van Den Haag moet diverser worden zodat de economie minder kwetsbaar is en beter aansluit op de arbeidsmarkt. Daarom wordt geïnvesteerd in de maakindustrie, zorg en bouw, als kansrijke groeisectoren om de economie te verbreden. Ook werkt de gemeente aan innovaties voor een veilige, betere en rechtvaardige wereld. Nieuwe financieringsinstrumenten en internationaliseringsprogramma’s helpen bedrijven opschalen.

Verbreding van de economie in maak, zorg en bouw
Met de partners in de stad zijn uitvoeringsplannen voor zorginnovatie en maakindustrie ontwikkeld,
met extra aandacht voor de kansen in Zuidwest. Er is een kwartiermaker Zorg aangesteld. Met
Innovation Quarter is een investeringsfonds van € 2,3 mln. gerealiseerd waarmee het midden- en kleinbedrijf en ondernemers kunnen groeien en nieuwe banen ontstaan in de gezondheidszorg. Met Yes!Delft is een  programma opgezet om startende zorgbedrijven te ondersteunen.

Legal & Policy (recht & overheid)
In oktober vond de Europese GovTech Summit 2021 plaats. Dit heeft de gemeente samen het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties georganiseerd. In het tweedaagse hybride event gingen diverse prominente politieke en publieke sprekers in op de digitale transformatie van Europese overheden. De summit was met meer dan 1000 deelnemers uit heel Europa een succes. Het heeft Den Haag als natuurlijke centrum voor GovTech op de kaart gezet.

The Hague Tech, YES!Delft, WorldStartupFatory en NLGovTech hebben – met steun van de gemeente – de handen ineen geslagen voor de ontwikkeling van een NL GovTech community waar ondernemerschap, innovatie en overheid elkaar vinden voor succesvolle technologisch gedreven innovatie binnen de overheid.

Eind november 2021 vond de finale van de vierde editie van de Hackathon for Good plaats. Hier werkten deelnemers uit de hele wereld met behulp van innovatieve technologische oplossingen aan 8 challenges. De teams gingen tijdens de hackathon aan de slag met maatschappelijke vraagstukken. De winnaars, New Designers, hebben een app ontwikkeld die potentiële misstanden signaleert in de verhuurdersmarkt aan buitenlandse studenten.

Boekingen van hoorzittingen nemen toe in het The Hague Hearing Center. Nieuwe nationale en internationale partijen weten dit centrum steeds beter te vinden. Ook het Permanente Hof van Arbitrage en de Wereldbank hebben zittingszalen voor 2022 gereserveerd. Daarnaast wordt er gewerkt aan een samenwerking tussen het centrum en het Nederlands Arbitrage Instituut.

De gemeente heeft met het project ‘Vergroting toegang tot recht’ de toegang tot het recht in de wijken in stadsdeel Escamp vergroot met juridisch-maatschappelijke spreekuren. Inwoners zijn blij en problemen worden opgelost. Mooie bijvangst: er is nu een warm netwerk van hulpinstanties.

Veiligheid
In 2021 is aan stichting Security Delta (HSD) subsidie verleend voor innovatiesamenwerking, talent, financieringsmogelijkheden en het aantrekken en helpen groeien van bedrijven binnen de sector veiligheid (RIS 300840). De stichting droeg bij aan 11 kennissessies, 6 thematische ronde tafels, 1 verdiepende studie en werkte met 90 partijen aan 9 innovatieprogramma’s. Dit leverde circa € 1,7 mln. op aan uitgelokte investeringen, waaronder op het gebied van cyberweerbaarheid in het midden- en kleinbedrijf en op het snijvlak AI- en cybersecurity.

Samen met de ministeries van Justitie & Veiligheid en Economische Zaken en Klimaat heeft Den Haag op 28 en 29 september 2021 de internationale One Conference georganiseerd: de grootste cybersecurity conferentie van Nederland. Vanwege corona is gekozen voor een hybride evenement met op beide dagen circa 1.900 bezoekers : ruim 1300 online en ruim 550 fysiek. Het evenement had een sterk inhoudelijk programma en leverde de stad veel publiciteit op, onder andere via het online magazine en de promotievideo.

In 2021 heeft InnovationQuarter vanuit de gemeente en de provincie financiering ontvangen om lokale en regionale cybersecurity bedrijven te ondersteunen in hun internationaliseringsambities. In 2021 zijn er 12 activiteiten georganiseerd gericht op internationalisering van de cyber security sector, waar meer dan 120 deelnemers aan hebben mee gedaan. Voorbeelden van activiteiten zijn de Globaliser (7 deelnemers), een Round Table over kansen in de VS (15 deelnemers) en de missie naar de it-sa beurs in Duitsland (16 deelnemers).

Impact Economy
Het jaarlijkse congres van impact-ondernemingen ImpactFest vond plaats op 4 november 2021 in de Fokker Terminal. Het was een groot succes: met meer dan 1.200 ondernemers uit 35 landen was het evenement uitverkocht. Tijdens ImpactFest is een rapport gelanceerd dat laat zien hoe snel de impacteconomie groeit. Zowel qua investeringen in deze ondernemingen als in toekomstige banen. De Provincie Zuid-Holland en de gemeente Den Haag lopen hiermee voorop in Nederland. Op ImpactFest is ook de eerste Europese finale van de Europese Impact-competitie gehouden, samen met Unknown Group.

In 2021 vestigden ondanks de coronacrisis 21 impact-ondernemers zich in de stad. Ook Apollo14, de hub voor impact startups, is inmiddels helemaal vol en er is een wachtlijst.

Om aan de groeiende vraag te voldoen, is in 2021 gewerkt aan de realisatie van de Titaan. Met 12.085 m2 kunnen we voldoende ruimte bieden aan startups, scale-ups en creatieve ondernemers in het gebied. In 2021 is besloten om een verkooptender te starten omdat er diverse ervaren marktpartijen interesse hebben getoond (RIS 307952).

De gemeente Den Haag heeft subsidie ontvangen van de Europese Commissie voor ImpactCity om andere steden in Europa te laten zien hoe je een ecosysteem bouwt voor impact ondernemers. In 2021 zijn succesvol samenwerkingen afgesloten met Rabobank regio Den Haag, Euclid Network, EVPA, Unknown Group en Doen Participaties. Alle partners van ImpactCity kwamen op 8 juli 2021 voor het eerst bij elkaar om samen te bepalen waar we als Den Haag het komend jaar op moeten inzetten om de transitie naar de duurzame impacteconomie te versnellen. In 2021 is het gezamenlijke Startup in Residence-programma, met 4 ministeries en de Provincie Zuid-Holland, succesvol voortgezet met 22 challenges waarvan 7 van de gemeente Den Haag.

Energie
In 2021 lag de focus op het neerzetten van proposities voor de wind- en de geothermiesector. Samen met lokale bedrijven uit de windsector heeft Den Haag zich tijdens het event Windday neergezet als geschikte vestigingsplaats voor de (offshore) windsector. Daarnaast is een nieuwe regionale propositie ontwikkeld voor de geothermiesector. De International Geothermal Association (IGA) vestigde zich in Den Haag. De stad is een partnership aangegaan met het bezoekerscentrum over geo-energie in Rijswijk.

Internationale stad
Ook in 2021 hebben zich meerdere internationale organisaties in de stad gevestigd. Er zijn afgelopen jaar 11 nieuwe internationale organisaties geland in Den Haag, waaronder Center for Civilians in Conflict, Find Out Why en het War Childhood Museum. In totaal is vanuit de bestemmingsreserve Internationaal en werving € 0,26 mln. ingezet voor de acquisitie en het behoud van internationale organisaties.

Daarnaast is € 1,3 mln. besteed aan het verdiepen en versterken van het profiel van Den Haag als internationale stad van Vrede en Recht. Er is bijgedragen aan congressen, evenementen en andere activiteiten van internationale organisaties uit het Haagse ecosysteem van Vrede en Recht. Zo werken we samen met deze internationale organisaties aan onze lokale uitdagingen zoals verbeteren van de toegang tot recht voor onze eigen inwoners. Aan de specifieke rol van Den Haag in internationale netwerken en Europa is € 0,1 mln. besteed.

Het Haagse Resilience Programma ondernam in 2021 verschillende activiteiten om de veerkracht van Den Haag te versterken. Het project 'Digitaal Veilig in de Wijk' is uitgebreid naar andere wijken. Er is een update van de Resilience-strategie naar de gemeenteraad gestuurd (RIS 309463) en er zijn diverse Resilience trainingen gegeven. Via het internationale Resilient Cities netwerk en via de Haagse vestigingen van de TUDelft en de Universiteit Leiden deelt en ontvangt Den Haag kennis over manieren waarop steden hun veerkracht en weerbaarheid vergroten.

IT-Tech
In 2021 heeft de Haagse vestiging van YES!Delft een bijdrage van € 0,25 mln. ontvangen. Doel is om het ecosysteem te versterken, ondernemerschap te stimuleren en Den Haag te positioneren als een aantrekkelijke vestigingsplaats. Inmiddels heeft YES!Delft in Den Haag circa 100 startups begeleid in validatie labs (vroege fase, circa 70) en acceleratie labs (volwassen fase, circa 30). De vestiging in Den Haag is duidelijk gepositioneerd als ‘digitale hub’, waarbij vooral startups begeleid worden die actief zijn in technologieën als AI en blockchain. Er zijn daarnaast meer dan 30 bedrijven in Den Haag gekomen, waarvan een flink aantal op de IT & Security campus. Yes!Delft levert hiermee een directe bijdrage aan de werkgelegenheid met meer dan 400 banen.

In 2021 zijn verschillende acties uitgevoerd om het innovatieve ecosysteem van de stad te versterken:

• Op het gebied van Artificial Intelligence zijn projecten opgewerkt tot aanvraag voor het Nationaal Groeifonds. Hiervoor zijn brede consortia geformeerd van Haagse publieke, private en academische organisaties. Toekenning van middelen wordt in 2022 verwacht. In samenwerking met zoals Rotterdam, Delft en de Provincie Zuid-Holland is een eerste verkenning uitgevoerd naar de effecten en mogelijkheden van kwantumtechnologie.
• Voor Haagse scale-ups is met partners uit de regio een ondersteuningsprogramma ontwikkeld. Vanwege corona gingen veel fysieke evenementen niet door.

Innovation Quarter
InnovationQuarter heeft in tot en met het derde kwartaal 2021 51 landingen en uitbreidingsinvesteringen voor de regio binnengehaald. Het gaat om 2483 arbeidsplaatsen en er is een bedrag van € 597 mln. aan investeringen in de komende 3 jaar mee gemoeid.

Het eigen fonds van InnovationQuarter – InnovationQuarterCapital – is dit jaar uitgebreid met € 63,6 mln. tot een totale omvang van € 140 mln. Daarmee krijgt InnovationQuarterCapital fors meer armslag om innovatieve Zuid-Hollandse scale-ups en startups versneld naar een volgende fase te laten groeien, vroeg te investeren in deeptech- en hightech proposities en om het investeringsklimaat verder te versterken. Het extra fondsvermogen komt vanuit het ministerie van Economische Zaken & Klimaat en de aandeelhouders van InnovationQuarter. Het aandeel van de gemeente Den Haag (ook via de stichting HEID) bedroeg € 3,7 mln.

Kansen voor West
Van het beschikbare Haagse EFRO-budget binnen het programma Kansen voor West II (totaal € 26 mln.) zijn tot nu toe 22 projecten beschikt. In 2021 zijn 2 projectaanvragen positief beoordeeld: Werken en Leren op Maat en JINC 2.0. De financieel-technische beoordeling van de herontwikkeling van de Beatrijsstraat heeft forse vertraging opgelopen vanwege bestuurlijke besluitvorming. Zie voor een totaaloverzicht van de beschikte projecten de website Kansen voor West II: www.kansenvoorwest2.nl/nl/projecten.

Eind 2020 heeft de Europese commissie REACT EU (coronaherstelmiddelen) in het leven geroepen, waardoor er binnen het huidige programma Kansen voor West II € 11 mln. aan extra middelen beschikbaar kwam. Na de openstelling op 15 februari 2021 is het totale bedrag beschikt aan 11 projecten die passen binnen de prioriteiten groen en digitaal. Nog 2 initiatieven wachten eind 2021 op een beschikking: Aanpak Mariahoeve 100% transitieklaar en Community-Led Local Development Energietransitie.

De EFRO-subsidie vanuit Kansen voor West loopt niet via de gemeentebegroting en jaarrekening. Projecten worden begeleid bij het aanvragen van subsidie. Na subsidieverlening helpt het programmabureau Europa en fondsen de projecten om de administratie Europaproof in te richten en goed te verantwoorden naar de Europese Unie. In 2020 was € 0,7 mln. gemoeid met deze technische bijstand(RIS 281929). In 2021 is de nieuwe periode (2021-2027) voorbereid.

3. Excellent ondernemingsklimaat
Begrotingsactiviteit: Dienstverlening, bedrijven en mkb

Het Haagse midden- en kleinbedrijf is de banenmotor van de Haagse economie en goed voor meer dan de helft van alle banen in onze stad. Daarom helpt de gemeente het midden- en kleinbedrijf met starten en groeien en bij nieuwe uitdagingen zoals de energietransitie, digitalisering en internationalisering. Het midden- en kleinbedrijf en de grote bedrijven versterken elkaar met samenwerking en inkoop.

Dienstverlening aan ondernemers
Ondanks de coronacrisis is ook in 2021 voortgang geboekt op de Haagse Ondernemersagenda (RIS302187).

In 2021 lag het aantal klantcontacten van het Ondernemersportaal op circa 300 per maand. De bezetting van het Ondernemersportaal is structureel versterkt. Het fysieke loket in het Atrium van het stadhuis heeft in 2021 haar deuren geopend maar moest ze vanwege de lockdown helaas ook weer sluiten. Het digitale ondernemersloket ondernemersportaal.denhaag.nl is in bedrijf. Het derde kwartaal van 2021 startte een communicatiecampagne om de zichtbaarheid van het Ondernemersportaal te vergroten. Naast Twitter heeft het Ondernemersportaal nu ook een Facebook-account. Er is een webredacteur aangesteld om de essentiële informatie voor ondernemers te optimaliseren. Voor Laak en Schilderswijk & Transvaal zijn in navolging op Zuidwest bedrijfscontactfunctionarissen aangesteld als vooruitgeschoven posten van het Ondernemersportaal.

Vanwege de coronamaatregelen konden grootschalige netwerkbijeenkomsten in 2021 niet doorgaan. Ook de uitreiking van de Haagse Parel moest worden uitgesteld. Wel waren er 2 ondernemersontbijten in Laak en Schilderswijk & Transvaal. Daarnaast kon het Miljoenenontbijt op 16 september 2021 doorgaan.

Er konden door de crisis minder klassen van de Ondernemersschool worden georganiseerd. Desondanks zijn er in 2021 3 klassen gestart. Van de 57 deelnemers die gestart zijn hebben er 39 het certificaat behaald. Eind 2021 is de inschrijving voor klas 9 – start op 25 januari 2022 – opengesteld en die was binnen 3 dagen vol met opnieuw 20 deelnemers. Voor ondernemers met groeiambitie die niet bij reguliere kredietverstrekkers terechtkunnen, is een opstartsubsidie verstrekt voor de vormgeving van een lokale microkrediet unie Laak.

Het CBS heeft kwantitatief onderzoek opgeleverd naar Haagse familiebedrijven (2018: 8.125 Haagse familiebedrijven). Samen zijn ze goed voor 51.200 banen, dat is circa 17% van de Haagse werkgelegenheid.

Voorbereiden op de toekomst
In 2021 waren er 3 concrete projecten op het gebied van digitalisering en cyberweerbaarheid. Allereerst is de samenwerking met de MKB Digiwerkplaats voortgezet. De doelstelling voor het academische jaar 2021/2022 is om 175 ondernemers te koppelen aan studenten. In de eerste 3 maanden zijn inmiddels 45 ondernemers door studenten geholpen met het verbeteren van hun digitalisering en cyberweerbaarheid.

Eind 2021 is een subsidieregeling opengesteld voor het mkb in de sectoren horeca, retail en persoonlijke dienstverlening om te digitaliseren (de digitaliseringsvoucher, RIS 310407). De regeling is tot stand gekomen met steun van de Provincie Zuid-Holland en de Metropoolregio Rotterdam Den Haag. In 2021 hebben 64 ondernemers de subsidie aangevraagd.

Het midden- en kleinbedrijf is door de kwartiermaker duurzaamheid geholpen bij het verduurzamen. Dit is gebeurd met een aantal concrete projecten: energiescans, haalbaarheidsonderzoeken voor zonnepanelen (Solar City), collectieve inkoopprojecten en voorlichting, onder andere in de vorm van een handboek duurzaamheid en een brochure over gasloos koken voor horeca. Het budget en de behaalde kwantitatieve resultaten staan bij programma 3 Duurzaamheid.

Bedrijveninvesteringszones
In een bedrijveninvesteringszone (BIZ) investeren ondernemers samen in de kwaliteit van hun bedrijfsomgeving, bijvoorbeeld een winkelgebied of een bedrijventerrein. Den Haag telt 25 actieve zones. In het voorjaar van 2021 zijn de 7 BIZ-gebieden verlengd, waarvan de draagvlakmeting uit 2020 door de coronamaatregelen is uitgesteld. De zones zijn met terugwerkende kracht ingesteld.

In 2021 zijn 12 trajecten gestart. Het gaat om 10 verlengtrajecten. Er worden 2 nieuwe BIZ opgericht: in de Frederikstraat en in de Fahrenheitstraat/Thomsonlaan. In november 2021 zijn de nieuwe gebieden en 6 van de 10 verlengtrajecten naar de stembus gegaan. Deze 8 gebieden zijn opgericht dan wel verlengd. De overige 4 trajecten worden uitgesteld vanwege de coronamaatregelen tot het voorjaar 2022.

In 2021 is met de ontvangen BIZ-bijdragen € 1,2 mln. subsidie verleend aan actieve verenigingen en stichtingen in deze bedrijfsinvesteringszones. Het geld gaat naar gezamenlijke beveiliging, evenementen en marketing.

Samenwerking, netwerken en kennisdeling
In 2021 is € 0,1 mln. subsidie verleend aan de Economic Board The Hague. De board is een onafhankelijke adviseur, aanjager en ambassadeur voor de economie van Den Haag, mobiliseert ondernemers en adviseert gevraagd en ongevraagd de gemeente. Daarnaast vervult de Economic Board The Hague de voorzittersrol van het bestuurlijk overleg tussen gemeente en bedrijfsleven.

Acquisitie bedrijven
De acquisitie en begeleiding van nieuwe internationale bedrijven en organisaties is een taak van de The Hague Business Agency – kortweg THBA - en op regionaal niveau van InnovationQuarter.

THBA heeft in 2021 32 bedrijven laten landen, met 863 banen in 3 jaar en een investering van € 35,13 mln. in de Haagse economie.

InnovationQuarter heeft in 2021 22 bedrijven met een vestiging naar Den Haag begeleid, waarvan 11 samen met The Hague Business Agency. Met deze 22bedrijven is de komende 3 jaar gezamenlijk 794 fte aan werkgelegenheid en € 35,4 mln. aan investeringen gemoeid.

In het kader van het Investor Relations-programma onderhield InnovationQuarter in 2021 contacten op managementniveau met 34 reeds gevestigde buitenlandse bedrijven in Den Haag, waarvan 3 gezamenlijk met THBA. In het kader van Trade and Innovation zijn er in 2021 met 15 bedrijven in de regio Den Haag Trade Relations gesprekken gehouden, om de behoefte aan ondersteuning bij internationalisering op te halen. Ook werden 18 Haagse mkb’ers intensief begeleid d.m.v. het International Market Entry Coaching (IMEC) traject. Daarnaast heeft IQ vanuit de fondsen UNIIQ, ENERGIIQ en IQCapital in 8 Haagse bedrijven geïnvesteerd en geholpen met cofinanciering.

Mkb internationaliserin g
Sinds 2017 ondersteunt de gemeente Den Haag actief mkb’ers met hun activiteiten naar het buitenland.

In 2021 is het landelijke Chinese Nieuwjaar (CNY2021) niet fysiek gevierd in Den Haag vanwege corona. In plaats daarvan is dit virtueel gevierd, onder grote belangstelling.

Vanuit de samenwerking met de Indiase deelstaten Telangana en Karnataka en de Nederlandse ambassade in India, is opnieuw de Indian Dutch Cyberschool georganiseerd. Er waren meer dan 1.000 inschrijvingen van grotendeels Indiase studenten en young professionals.

Het Digital Softlanding programma is samenwerking met de gemeente verder ontwikkeld. Deze online acquisitietool is dusdanig succesvol dat deze ook zal worden gebruikt naast fysieke handelsmissies naar India. Dit jaar is er ook gestart met een verkenning van de Indiase deelstaat Tamil Nadu, waar veel bedrijven zijn gevestigd die aansluiten bij de Haagse clusters.

MKB Deal Internationaal ondernemen voor en door ondernemers
In 2021 is de uitvoering van de MKB deal internationaal ondernemen gestart (circa 0,3 mln.). In 2021 zijn 16 Haagse ondernemers begeleid bij de marktintrede in Duitsland (8 mkb’ers) en het Verenigd Koninkrijk (8 mkb’ers). De deelnemers hebben aangegeven zeer tevreden te zijn over de kwaliteit van het programma. Het programma bestond uit individuele begeleiding en collectieve workshops over juridische zaken, cultuur en marketing. Een alumni-netwerk van 43 bedrijven met internationale activiteiten is opgezet en weet elkaar steeds beter te vinden. De 12 regionale partners die medeaanvragers geweest zijn van de subsidieaanvraag geven strategische sturing aan het programma. In 2022 komt er een aanbod voor Duitsland, het Verenigd Koninkrijk plus een derde land. Er is bewust voor Europese landen gekozen, vanwege coronabeperkingen en om het aanbod toegankelijk te houden voor het brede midden- en kleinbedrijf.

Internationaal talent
Samen met de Economic Board Zuid-Holland, InnovationQuarter en de gemeente Rotterdam werkt Den Haag aan een programma voor het aantrekken van internationaal talent met professionele vaardigheden die in Nederland zeer beperkt aanwezig zijn (zoals op het vlak van tech). Ter onderstreping hiervan is het deelakkoord ‘Internationaal talent’ ondertekend. Dit is een van de uitwerkingen van de lopende Human Capital Agenda.
Daarnaast zijn online evenementen georganiseerd om nieuwkomers goed te laten landen in Den Haag. Ook is het Nationale platform welcome2NL gelanceerd met informatie over wonen en werken in Nederland. Onderdeel van Welcome2NL is een koppeling met de nieuwe job portal voor startups en scale-ups van Techleap en een relocation app voor nieuwkomers.

  4. Voldoende ruimte in aantrekkelijke werkmilieus
Begrotingsactiviteit: Huisvesting, werkmilieus, bedrijventerreinen

Zonder voldoende huisvesting kan de economische groei niet geaccommodeerd worden. De Haagse agglomeratie heeft de uitdaging om ruimte bieden aan verschillende soorten bedrijvigheid: van internationale topmilieus en kantoren in het Central Innovation District (CID) tot bedrijventerreinen en kleinschalige bedrijfsruimte in de wijken met voldoende leer-werkmogelijkheden voor vakmensen. Daarbij krijgt Den Haag Zuidwest bijzondere aandacht.

Kleinschalige bedrijfsruimte
In 2021 is de subsidieregeling Kleinschalige bedrijfsruimte opengesteld. Hiermee wordt € 1,5 mln. beschikbaar besteld voor het realiseren van kleinschalige bedrijfsruimte. Eind 2021 waren er 3 aanvragen in behandeling. Op diverse plekken in de stad is aan kleinschalige bedrijfsruimte gewerkt. Dit gebeurde onder andere op de Twickelstraat, de Beatrijsstraat, in de Schilde, de Titaan en in Ruimzicht.

Stichting Holdingsfonds Economische Investeringen Den Haag
Via de stichting Holdingfonds Economische Investeringen Den Haag (HEID) kan de gemeente revolverend investeren met middelen vanuit verschillende programma’s uit de gemeentebegroting. HEID investeert in innovatie en ondernemerschap, in de koolstofarme economie en in een stad met meer werkgelegenheid en een beter vestigingsklimaat. Meer informatie over HEID is opgenomen in de paragraaf verbonden partijen.

Fonds Ruimte en Economie Den Haag
De subsidie voor het Fonds Ruimte en Economie Den Haag (FRED) is verleend aan stichting Holdingsfonds Economische Investeringen Den Haag (HEID). Een onafhankelijke fondsmanager Stichting Volkshuisvesting Nederland (SVN) zoekt geschikte bedrijfshuisvestingprojecten met een financieringsbehoefte die niet of slechts ten dele door de markt wordt opgepakt. Een belangrijk onderdeel hierbij is het intensiveren van de contacten met de gemeente Den Haag.

In 2021 zijn 4 transacties afgerond. Het gaat om leningen en een kapitaalstorting aan de Starterspanden Den Haag C.V. voor de ontwikkelingen in The New Farm en een lening aan Hubbel Lastmile B.V. Eind 2021 waren nog 4 leads in behandeling. Bij 2 leads is de offerte geaccepteerd, 2 zitten nog in de aanvraagfase.

Bedrijventerreinen en kantoren
In 2021 is verder gegaan met de Bedrijfshuisvestingstrategie (RIS 303177). De bedoeling is het toevoegen van bedrijfsruimte aan wijken en op binnenstedelijke bedrijventerreinen, het verduurzamen van de terreinen en het intensiveren van de regionale samenwerking.

Op het bedrijventerrein Uitenhagestraat is met financiële ondersteuning van de provincie Zuid-Holland een parkmanager voor 6 maanden aangesteld die het draagvlak voor een bedrijfsinvesteringszone (BIZ) onderzoekt. Op het bedrijventerrein Ypenburg zijn acties ondernomen met als doel het organiseren van de Bedrijvenvereniging Ypenburg en het versterken van de relatie tussen Technology Park Ypenburg en de rest van het terrein. Er zijn convenanten afgesloten met de koepelorganisatie Stichting Bedrijventerreinen Haaglanden en met bedrijventerrein ZKD. Doelstelling van de convenanten is het handhaven en daar waar mogelijk uitbreiden van het aanbod aan bedrijfsruimte en het verbeteren van het ondernemersklimaat. De samenwerking in Business Park Haaglanden is versterkt doordat het aantal deelnemende gemeenten is uitgebreid van vier naar zeven. Met buurgemeenten en de provincie is een Woon-Werk akkoord getekend om voldoende ruimte voor de hogere milieucategorie bedrijvigheid in de regio te kunnen accommoderen.

Het effect van corona wordt al zichtbaar in de kantorenmarkt. Daar waar mogelijk geven grotere ‘corporates’ meters terug en het aantal transacties was bijzonder laag tot en met het derde kwartaal van 2021. Het lijkt erop dat de meeste partijen hun huisvestingsplannen ‘on hold’ hebben gezet. Dat betekent dat de markt verruimd en dat er meer aanbod en opnames komen.

In het CID loopt het leegstandscijfer op, maar deze bevindt zich nog steeds onder de 5%. Het bestaande aanbod sluit niet volledig aan bij de toekomstige vraag. De toevoeging van ‘state of the art’ en gezonde kantoorgebouwen blijft nodig. Positief nieuws: er is een bouwvergunning afgegeven voor de renovatie en uitbreiding (naar circa 48.000 m2 bruto) van de Groene Toren. Bij voldoende voorverhuur wordt er eind 2024 hoogwaardig aanbod aan de voorraad toegevoegd. Dit past in het eerder vastgestelde urgentieprogramma voor kantoren (RIS 303984) Er zijn afspraken gemaakt met marktpartijen en het RVB.

Concreet: de NvU voor de KC locatie is uitgewerkt voor vaststelling in de Raad. Zo kan tijdig gestart worden met de realisatie van het nieuwe ANWB-hoofdkantoor (circa 25.000 m2 bruto) en een kantoor voor het Rijk (circa 35.000 m2 bruto). Bij 2 andere belangrijke gebiedsontwikkelingen waarin aanzienlijke kantoormetrages zijn, voorzien zijn partijen nog in gesprek. Het gaat om Laan van NOI (voormalige pand Sociale Zaken, 34.000 m²) en Bellevue (kantoren Rabobank en Staedion bij CS, 28.000 m2, netto 4.000 m² toevoeging).

Zuidwest
Het realiseren van een nieuwe bedrijfsruimte is onderdeel van de Regiodeal Zuidwest. Het streven is om de tot en met 2023 tussen de 3.000 en 6.000 m2 bedrijfsruimte te realiseren. Een deel van het budget voor het actieprogramma Kleinschalige bedrijfsruimte wordt hiervoor ingezet. De totstandkoming van 1.700 m2 extra kleinschalige bedrijfsruimte in Ruimzicht wordt actief ondersteund in het kader van de gebiedsontwikkeling Dreven Gaarden Zichten. Daarnaast is in 2021 vastgesteld om in de Beatrijsstraat 1.500 m2 bedrijfsruimte toe te voegen.

De bedrijfscontactfunctionaris heeft tot en met 2021 meer dan 500 ondernemers in Den Haag Zuidwest gesproken en circa 80 ondernemers geholpen met hun ondernemersvragen. Met Pand Zuidwest heeft de gemeente 20 startende ondernemers in Den Haag Zuidwest op weg geholpen.

In 2021 is gestart met het formuleren van een integraal programma Zuidwest 2040. De gemeente werkt mee in de alliantie Werk & Economie. De campusontwikkeling in de kanssectoren zorg, maakindustrie en bouw is bestempeld als prioriteit voor de toekomst van Zuidwest. Ook zijn de economische ambities voor Zuidwest geformuleerd en verwerkt in de conceptversie van de Structuurvisie Zuidwest die in 2022 wordt vastgesteld.

Winkelstraten
Voor Winkelgebied Loosduinen is de haalbaarheidsanalyse afgerond. De REIS middelen worden ingezet om op korte termijn verbeterslagen te maken in het winkelgebied. Er wordt momenteel gewerkt aan een beeldkwaliteitsplan, een subsidie voor het verwijderen en/of vernieuwen van de luifels en er zijn schetsen gemaakt om de entrees van het winkelgebied te verbeteren.  
Voor de Badhuisstraat is het schetsontwerp en een voorlopig ontwerp eind 2021 door het College vastgesteld (RIS 310728).

Huisvesting werkmilieus
De IT & Security Campus bij Laan van NOI heeft zich verder ontwikkeld tot een aantrekkelijke vestigingsplek voor bedrijven uit de IT & Security Sector. De beschikbare ruimtes in het voormalige pand van Sociale Zaken en Werkgelegenheid zijn weer vrijwel volledig verhuurd, na een flinke terugval door corona. 

De HSD Campus is in 2021 volledig heringericht, om beter aan te sluiten bij de behoeftes van de huurders. Hoewel de exploitatie van de HSD Campus veel last heeft gehad van corona, is de stijgende lijn weer ingezet en neemt het aantal huurders en evenementen toe. 

Technology Park Ypenburg
Den Haag heeft in 2021 € 0,5 mln. subsidie verleend aan de stichting Technologisch Centrum Ypenburg. Hiermee is het Technology Park Ypenburg verder ontwikkeld als hotspot voor de hightech maakindustrie. Op het park is een businesscenter beschikbaar en gedeelde faciliteiten waar startups en mkb-bedrijven terecht kunnen om producten te ontwikkelen en te produceren. Dit heeft geleid tot vestiging van de bedrijven ZeroAvia, Qlayers en Unified International, uitbreiding van de bedrijven KVE, Hittech en Exasun en projecten van TU Delft en InHolland.

Ook wordt door bedrijven op dit park verder gezamenlijk gewerkt aan innovatieprojecten. Concreet voorbeeld hiervan is een groeifonds voor de aanvraag op gebied van waterstof aangedreven vliegen.

Regionale bedrijfschappen

Met het ontwikkelen en exploiteren van bedrijventerreinen stimuleert de gemeente de werkgelegenheid in de Haagse regio. De gemeente participeert daarom in de gemeenschappelijke regelingen Bedrijvenschap Harnaschpolder en het Industrieschap de Plaspoelpolder. Inhoudelijk is de gemeente betrokken bij de stichting Businesspark Haaglanden. De gemeente detacheert ook medewerkers bij de schappen. De inhoudelijke ontwikkelingen staan in de paragraaf verbonden partijen.