Financiën

Beleidsverantwoording per activiteit
 

In tegenstelling tot de uitkomsten van de beleidsprogramma’s, toont dit programma Financiën op het eerste oog een fors negatief resultaat. Dit hangt deels samen met voordelen op de andere programma's omdat er minder is uitgegeven uit de gemeentebrede reserves.
Het gemeentefonds laat een groot voordeel zien. Dit komt door de ontvangst van taakmutaties uit de september- en decembercirculaire 2021 van € 36,0 mln. waarvan de uitgaven in 2022 plaatsvinden. Belangrijker nog is dat er op de uitkering van het gemeentefonds sprake is van een structureel nadeel van € 7,4 mln. als gevolg van een nadeel op de Haagse aantallen. Dit werkt meerjarig door.
Tot slot vindt de eindafrekening voor de compensatie van de gederfde inkomsten toeristenbelasting, als gevolg van corona, pas in 2022 plaats waardoor het resultaat over 2021 negatief is. Zie voor een verdere cijfermatige en inhoudelijke toelichting het onderdeel 'Wat heeft het gekost?' in dit programma.

Algemeen
Uitkering uit het gemeentefonds
Het gemeentefonds is de belangrijkste inkomstenpost van de gemeenten. Het Rijk verdeelt het gemeentefonds (ruim € 35 mld.) over de gemeenten. Den Haag heeft in 2021 € 1.513,7 mln. gekregen uit het gemeentefonds. Het bedrag dat de gemeenten uit het gemeentefonds krijgen, hangt af van vier factoren.
Ten eerste het accres, dat is de jaarlijkse groei ter compensatie voor loon- en prijsontwikkelingen en voor evenredig meedelen met rijkbezuinigingen en extra rijksuitgaven. Het accres groeit ‘trap op en af’ mee met de rijksuitgaven (en met een deel van de rijksinkomsten). Als het Rijk dus x% meer uitgeeft, groei het gemeentefonds ook x%. Echter, vorig jaar heeft het Rijk besloten het accres 2021 vast te zetten op 3,76%.
Ten tweede krijgen de gemeenten in het gemeentefonds compensatie voor de kosten van nieuwe taken, de zogeheten taakmutaties. Die zijn er enkele tientallen per jaar. Vanwege corona waren er dat in 2021 nog meer.
Ten derde telt ook de dynamiek van de gemeenten mee. Meer inwoners, meer ouderen, meer bijstandsontvangers, enzovoorts in Den Haag leidt tot een hoger bedrag uit het gemeentefonds voor Den Haag. Het gemeentefonds kent ruim 60 van zulke maatstaven. Die dynamiek geldt uiteraard voor alle gemeenten. Per saldo groeit dan ons gemeentefonds sneller dan gemiddeld. Dit noemen we "Haagse aantallen".
Ten vierde is er ook geregeld een herverdeling van het gemeentefonds. In 2021 was dit niet het geval.

De onzekerheid over de uiteindelijke ontvangsten van het gemeentefonds zijn groot. Het accres, dat meegroeit met de rijksuitgaven, is pas bekend bij de jaarrekening van het Rijk. Dat is in mei na afloop van het jaar. Zoals gezegd geldt dat niet over 2021. Over de taakmutaties krijgen de gemeenten in september en december nog nieuwe informatie. Die informatie is te laat om nog in de begroting op te nemen. En het hangt van het Centraal Bureau voor de Statistiek af wanneer de Haagse aantallen definitief bekend worden. Dat kan oplopen tot drie jaar na afloop van het jaar waarover het gaat. Bovendien gaat het gemeentefonds om grote bedragen, waardoor kleine procentuele afwijkingen direct over significante bedragen gaan.

In 2021 ontving Den Haag € 1.513,7 mln. uit het gemeentefonds. Begroot was € 1.485,0 mln. Dit overschot van € 28,6 mln. V heeft drie oorzaken.

• De compensatie voor nieuwe taken, die nog niet in de begroting is opgenomen, is € 36,3 mln. V. Het gaat om 37 nieuwe taken. De grootste is de 'Tijdelijke ondersteuning voor noodzakelijke kosten van bestaan' (Tonk) van € 9,6 mln.
• Den Haag kreeg in 2021 € 3,1 mln. V. Dit is een afrekening van Haagse aantallen uit vorige jaren: 2018, 2019 en 2020.
• De Haagse aantallen van 2021 waren € 10,8 mln. N lager dan verwacht.

Trend en overige gemeentebrede reserveringen
- Reserve Allocatie incidentele middelen
Jaarlijks worden in de begrotingsvoorbereiding incidentele middelen  ingezet voor nieuw beleid. De uitvoering van het nieuwe beleid vindt regelmatig in een ander jaar plaats dan dat de middelen beschikbaar zijn. Om de beleidsuitvoering en de daarvoor beschikbare middelen met elkaar in evenwicht te brengen, wordt jaarlijks bij de begroting een reserve Allocatie incidentele middelen ingesteld (nieuw  beleid); zie onderdeel 'Reserves, voorzieningen en investeringen'.

- Reserve Buffer coronacrisis
De gemeentelijke reserve Buffer impact coronacrisis is ingesteld om effecten te vergoeden die niet kunnen worden vergoed door rijksdekking of sturing op het eigen beleidsprogramma. In 2021 heeft de raad besloten in te stemmen met de werkwijze (RIS309850; paragraaf 1.3 programmabegroting 2022-2025) voor de verwerking van financiële implicaties van de coronacrisis voor het jaar 2021. De keuze om dekking uit de Buffer impact coronacrisis op realisatiebasis toe te kennen, brengt met zich mee dat deze plaatsvindt na afronding van het boekjaar.

- Eneco-middelen
De verkoopopbrengst uit de Eneco aandelen zijn in vijf reserves ondergebracht, conform het raadsvoorstel 'Toekennen verkoopopbrengst Eneco' (RIS305669). Het betreft de reserves:

1.        Reserve Extra impuls voor betaalbaar wonen
2.       Reserve ICT-Impuls
3.       Reserve Verbetering duurzame mobiliteit (mobiliteitstransitie)
4.       Reserve Duurzaamheid en energietransitie

5.       Reserve Verhogen kwaliteit in gebiedsontwikkelingen en sociale woningbouw.

De inhoudelijke toelichting en verantwoording van de onderliggende projecten van deze Eneco-middelen staat bij de betrokken beleidsmatige programma's. Besluitvorming over projecten groter dan € 2,5 mln. worden expliciet aan de gemeenteraad voorgelegd. Na besluitvorming over het project of de investering, wordt de dekking uit de betreffende reserve beschikbaar gesteld.

- Post onvoorzien
Gemeenten zijn verplicht om in de begroting een post voor onvoorziene uitgaven op te nemen. Bij onvoorzien gaat het om onverwachte uitgaven of tegenvallers in het betreffende begrotingsjaar. Dat zorgt voor flexibiliteit. De post onvoorzien is in 2021 ingezet om tegenvallers van de coronacrisis op te vangen en toegevoegd aan de coronabuffer (zie programmabegroting 2021 H1; onderdeel “Van voorjaarsnota 2020 naar programmabegroting 2021 -2024”).”

Algemene reserves
In deze activiteit is de Algemene reserve ondergebracht, de Programmareserves, de Centrale bedrijfsvoeringsreserve en de gemeentebrede reserve Onderhoud vastgoed en sportaccommodaties. De stand van de Algemene reserve voor resultaatbestemming is per 1 januari 2021 € 24,6 mln. Bij de resultaatbestemming van de jaarrekening 2020 is een deel van het voordelige resultaat aan de Algemene reserve toegevoegd (RIS10103221). Na resultaatbestemming heeft de Algemene reserve per 1 januari 2021 een omvang van € 45,0 mln..
Bij de begroting 2021-2024 is een meerjarig herstelplan voor de Algemene reserve vastgesteld. Onderdeel van het herstelplan is de verkoop van gemeentelijk vastgoed dat geen beleidsmatig doel dient en het toevoegen van voordelen door bespaarde rente. In 2021 is € 5,0 mln. toegevoegd aan de Algemene reserve.

Treasury
De gemeente heeft de financiering van leningen centraal geregeld. Voor de financiering van de investeringen in de stad worden langlopende en kortlopende leningen aangetrokken. In dit programma worden de rentelasten verantwoord.

Korte en lange leningen
In 2021 had de gemeente nog steeds een (tijdelijk) liquiditeitsoverschot door de verkoopopbrengst van de aandelen Eneco en als gevolg van Covid achterblijvende uitgaven. Voor 2021 zijn geen nieuwe langlopende leningen aangetrokken.

Negatieve korte rentes
In heel 2021 was de rente voor leningen met een looptijd van één tot twaalf maanden negatief. Op 31 december 2021 was zowel het tarief voor leningen van een maand als voor leningen van drie maanden circa minus 0,50-0,60%. Door het liquiditeitsoverschot heeft de gemeente hiervan geen gebruik gemaakt.

Schatkistbankieren
Gemeenten mogen een beperkt positief saldo op de bankrekeningen aanhouden. Dit saldo is gerelateerd aan de omvang van de begroting. Voor de gemeente was dit voor 2021 circa € 7,9 mln. Vanaf 1 juli 2021 is dit saldo verhoogd naar circa € 14,0 mln. Het liquiditeitsoverschot is uitgezet bij het Rijk (schatkistbankieren) tegen een rentepercentage van nihil.  

De gemeente hanteert de systematiek van omslagrente. In 2021 is de omslagrente gelijk gebleven op 1,5% en is de rente voor grondexploitaties aangepast naar 1,0%.

In deparagraaf financiering staat een uitgebreide toelichting over de kortlopende en langlopende financiering.

Verbonden partijen (deelnemingen)
De gemeente bezit aandelen van een aantal deelnemingen. Dit waren in 2021 onder andere Stedin Holding N.V., N.V. Bank Nederlandse Gemeenten, N.V. Haagse Milieu Services, HTM Personenvervoer N.V. , N.V. Stadsherstel Den Haag en Omgeving, N.V. Dunea en United Fish Auctions N.V. Met deze deelnemingen realiseert de gemeente Den Haag publieke belangen. Zie hiervoor de paragraaf 'Verbonden partijen'. In de ontwerpbegroting 2021 was een te ontvangen dividend geraamd ter hoogte van € 6 mln. (RIS306159). In de voorjaarsnota (RIS308972) is dit bedrag met € 3 mln. verhoogd, door (dividend) uitkeringen die incidenteel hoger uitvielen. Hieronder wordt een aantal vermeldenswaardige ontwikkelingen nader toegelicht.  

Nieuw beleidskader
In 2021 is het beleidskader verbonden partijen geëvalueerd en herijkt. Inmiddels is de herijking van het beleidskader afgerond en in dit raadsvoorstel wordt het geactualiseerde beleidskader verbonden partijen aan de raad voorgelegd (RIS310950).

Bij een aantal deelnemingen hebben zich in 2021 relevante gebeurtenissen voorgedaan die onderstaand worden toegelicht.

HTM Personenvervoer N.V.
De coronacrisis heeft wederom tot lagere reizigersinkomsten geleid en hierdoor was HTM in 2021 afhankelijk van de steun van het Rijk. Ook voor 2022 geldt dat het uiteindelijke resultaat afhankelijk is van de het verloop van de pandemie, het herstel van de reizigersaantallen en op welke wijze het Rijk de compensatie door gaat zetten.

Stedin
Stedin en de aandeelhouderscommissie (hierna AHC) zijn sinds april 2019 in gesprek over de lange termijnfinanciering van de vennootschap. Dit heeft geleidt tot een versterking van het eigen vermogen van Stedin voor een bedrag van € 200 mln. via de uitgifte van cumulatief preferente aandelen aan de huidige aandeelhouders. Den Haag had zich ingetekend voor een maximaal bedrag van € 10 mln. van de uit te geven cumulatief preferente aandelen van Stedin. Echter, nadat alle aandeelhouders hun intekening kenbaar hadden gemaakt, bleek dat het benodigde bedrag van € 200 mln. ook zonder de bijdrage van Den Haag bereikt was. Daardoor heeftDen Haag geen cumulatief preferente aandelen verkregen. Na de versterking van het eigen vermogen heeft de AHC de gesprekken over de lange termijnfinanciering van de vennootschap voortgezet. De raad is over de voortgang van dit traject op verschillende momenten via raadsmededelingen in 2021 geïnformeerd; op 14 april jl. (RIS308418) 10 juni jl. (RIS308688), 29 juni jl. (RIS309321) en 7 december (RIS310813).

HMS
Periodiek wordt de samenwerkingsovereenkomst (SOK) met Renewi, sinds 1999 samenwerkingspartner van HMS, geëvalueerd. Via de SOK zijn afspraken tussen de gemeente, HMS en Renewi gemaakt. Die gaan over de wijze waarop HMS de opdracht van de gemeente uitvoert, de onderlinge verantwoordelijkheids- en risicoverdeling, de aansturing, en de vergoedingen. In 2021 is gestart met de evaluatie van de samenwerkingsovereenkomst. Tijdens deze evaluatie bleek er behoefte aan meer informatie. Daar wordt nu aanvullend onderzoek naar uitgevoerd. Op basis van de evaluatie wordt een besluit genomen hoe de toekomstige samenwerking wordt vorm gegeven.

Erfpacht
Het dalende canonpercentage in combinatie met de hoge dynamiek op de woningmarkt waren van invloed op het gedrag van erfpachters en daarmee het resultaat van 2021.
Afkoop is door de lage rente minder aantrekkelijk en het aantal verzoeken om vroegtijdige heruitgifte is fors toegenomen.

Contractbeheer
Per 31 december 2021 beheert de gemeente Den Haag 76.625 rechten van erfpacht. Circa 60% van deze rechten heeft een eeuwigdurend afgekochte canonverplichting. In 2021 is het aantal rechten in beheer met 479 toegenomen, dit komt voornamelijk door nieuwe uitgiften en splitsingen.
In 2021 zijn 37 nieuwe uitgiften voor € 47,6 mln. in erfpacht uitgegeven. Deze uitgiften hebben zowel betrekking op grond als op opstal. Bij de meeste uitgiften is de keuze gevallen op periodieke canonbetaling tegen een canonpercentage van 0,9%. In 2021 zijn onder andere in erfpacht uitgegeven de zelfbouwkavels in Petroleumhaven, bedrijventerreinen Harnaschpolder (verbonden partij Bedrijvenschap Harnaschpolder), bouwrijpe gronden voor de nieuwbouwprojecten De Heeren in Vroondaal (verbonden partij Vroondaal), de Schoone Ley, Regentesse Zuid, Frank is een Binck en de kluswoningen aan de Capadosestraat. Na de uitgifte van gronden voor de realisatie van een aantal grote bouwprojecten, is de splitsing in afzonderlijke rechten voor de verkoop van de woningen gerealiseerd. Vooral particuliere erfpachters kiezen net als voorgaande jaren bij de nieuwe uitgiften van zelfbouwkavels voor canonbetaling. Deze vorm van grondfinanciering blijkt een hulpmiddel bij het stimuleren van de stedelijke ontwikkeling.
Rechten van erfpacht met een eeuwigdurende looptijd tegen canonbetaling hebben om de vijf jaar een canonherziening. Bij de herziening wordt het canonpercentage aan de marktrente aangepast. Hierdoor kan de hoogte van de canonverplichting (sterk) wijzigen. In 2021 hebben 4.467 rechten van erfpacht een canonherziening gehad. Na de herziening betalen de erfpachters minder canon. Het canonpercentage is aangepast van 1,8% of 2,3% naar 0,9%. Dit is het gevolg van de dalende marktrente in de afgelopen jaren.

Heruitgifteprojecten
In geval van expirerende erfpachtrechten moet tijdig een gemeentelijk aanbod tot heruitgifte worden verstuurd. In 2021 is één projectmatige aanbieding verstuurd. Daarnaast zijn voorbereidingen getroffen voor de grootschalige heruitgifteprojecten vanaf 2022.

Heruitgifte op verzoek
Vanaf 15 jaar voor expiratie van het erfpachtrecht kan vervroegde heruitgifte worden aangevraagd. Aanleiding hiervoor is veelal de verkoop of herfinanciering van de woning. In 2021 heeft het aantal heruitgifteverzoeken een flinke stijging laten zien: in 2021 zijn 525 aanbiedingen gedaan, ruim 40% meer dan in 2020. Circa 20% van de aanvragers is op het aanbod ingegaan en heeft de heruitgifte eeuwigdurend geregeld. De keuze is voornamelijk op canonbetaling gevallen.

Verkoop bloot eigendom
In 2021 zijn 54 rechten van erfpacht omgezet naar vol eigendom (verkoop bloot eigendom in het uitgiftebeleid). Dit is lager dan de prognose in de programmabegroting. In bijna alle gevallen gaat het om de woonfunctie en is de erfpachter ook de eigenaar-bewoner. Medio 2021 is het beleid voor verkoop van bloot eigendom aangepast. Verkoop bloot eigendom is sindsdien alleen mogelijk voor eigenaar-bewoners en voor kleine ondernemers. Hierdoor konden minder aanvragen doorgang vinden.

WOM Den Haag Zuidwest
In 2021 is er een project vanuit de wijkontwikkelingsmaatschappij Den Haag Zuidwest gerealiseerd. Hiervoor is erfpachtsuppletie afgedragen.

Belastingen
Onroerendezaakbelasting
De meeste belasting ontvangt de gemeente via de onroerendezaakbelasting (OZB). In 2021 ontving de gemeente van eigenaren van woningen netto € 39,6 mln. Gebruikers en eigenaren van niet-woningen betaalden € 68,0 mln. De tarieven voor de OZB van 2021 zijn berekend volgens de uitgangspunten van het coalitieakkoord 2019-2022.

Toeristenbelasting
Door de coronacrisis is de gerealiseerde opbrengst toeristenbelasting over 2021 aanzienlijk lager dan voor de coronacrisis in 2019. De maatregelen in verband met corona zorgden in 2021 net als het jaar 2020 voor een lagere bezetting van hotels en andere verblijfsaccommodaties. De inkomsten toeristen belasting zijn in vergelijking met 2020 wel toegenomen van € 6,75 mln. naar € 8,0 mln. over 2021.

Belastingen overig
Precariobelasting
De opbrengst van de precariobelasting bedroeg in 2021 € 17,0 mln. Wettelijk is bepaald dat gemeenten tot uiterlijk 1 januari 2022 precariobelasting op de ondergrondse kabels en leidingen mogen heffen. Dit houdt in dat 2021 het laatste jaar is waarover gemeenten deze vorm van precariobelasting mogen heffen. De tarieven voor precariobelasting leidingen zijn voor 2021 overeenkomstig de wettelijke voorschriften niet gewijzigd. De tarieven voor precario woon- en bedrijfsschepen zijn voor 2021 trendmatig aangepast.

Compensatie OZB voor startende ondernemers
De OZB compensatieregeling voor startende ondernemers is bedoeld om het starten van een onderneming in Den Haag aantrekkelijk te maken en vervolgens startende ondernemers een steuntje in de rug te geven door de gemeentelijke lasten te verlichten. In 2021 maakten 351 ondernemers gebruik van deze regeling en compenseerde de gemeente voor een totaalbedrag van afgerond € 0,3 mln. aan OZB.

In de paragraaf 'Lokale heffingen' is een meer gedetailleerde toelichting opgenomen. 

Overig
Dit programma bestaat tenslotte uit een aantal andere, kleinere activiteiten, zoals: kosten accountant,  reclameopbrengsten en dienstverlening primair proces. In de dienstverlening primair proces zijn de baten en lasten van de exploitatie van de parkeergarage Spui opgenomen en de werkzaamheden van het risicomanagement (verzorgen van verzekeringen van panden en andere eigendommen, het herverzekeren en het dragen van eigen risico).